આવતીકાલે વિશ્વ ટપાલ દિવસ એટલે કે વિશ્વ પોસ્ટ દિવસ. પ્રેમ પત્રનો ઉલ્લેખ કર્યા વિના પત્રોનો કોઈ ઉલ્લેખ પૂર્ણ થઈ શકતો નથી. દુનિયામાં સૌથી વધુ લખેલા, સૌથી વધુ મોકલવામાં આવેલા અને સૌથી વધુ લખેલા અને સાચવેલા અને ક્યારેય ન મોકલવામાં આવેલા પત્રો પ્રેમના પત્રો છે. વિશ્વના પ્રથમ પ્રેમપત્રો અને પ્રેમપત્રોના ઇતિહાસ પર એક નજર.
શકુન્તલાએ તેની સખીઓ સાથે રાજા દુષ્યંતને પ્રેમ પત્ર લખ્યો, 1880 માં રાજા રવિ વર્માનું ચિત્રકામ
પૃથ્વી પર ભાગ્યે જ કોઈ વ્યક્તિ હશે જેમણે જીવનમાં ક્યારેય પ્રેમ પત્ર લખ્યો નથી. દરેકના પ્રેમપત્રો મોકલવામાં આવતા નથી અને મોકલવામાં આવેલા તમામ પત્રો મુકામ સુધી પણ પહોંચતા નથી, પરંતુ તે પત્રો ચોક્કસ લખાયેલા છે. પ્રેમ એ માણસના ઇતિહાસ જેટલી આદિમ લાગણી છે. જ્યારથી પૃથ્વી પર જીવન છે, ત્યાંથી પ્રેમ અને પ્રેમની અભિવ્યક્તિ છે. જ્યારે માણસોએ ભાષાની શોધ કરી હોય, ક્રિયાઓ અને લાગણીઓ માટે શબ્દોની શોધ કરી હોય, તે શબ્દો માટે સ્ક્રિપ્ટ બનાવી હોય અને પથ્થર, દિવાલ, કાગળ અથવા લાકડા પર તે સ્ક્રિપ્ટ રેકોર્ડ કરીને ભાષાની શોધ કરી હોય, તો તે લખી શકાય છે. પ્રેમપત્રો હોવા જોઈએ.
કોણે દુનિયાનો પહેલો પ્રેમપત્ર મોકલ્યો હશે
ક્યારેય વિચાર્યું છે કે, દુનિયાનો પહેલો પ્રેમ પત્ર કોણે લખ્યો હશે ? જેના નામે પહેલો પ્રેમપત્ર લખવામાં આવ્યો હશે તે કઈ સ્ત્રી હશે? તે પોસ્ટમેન કોણ હશે, જેણે તેના ઠેકાણા સુધી પહોંચવા માટે પ્રથમ પ્રેમ પત્ર લીધો હશે. માસિમો ટ્રોઇસીની ફિલ્મ ધ પોસ્ટમેનની જેમ, તે પોસ્ટમેન પાબ્લો નેરુદાનો પાત્ર લઈને જાય છે. એ મેઈલ બોક્સમાં ઘણા પ્રેમપત્રો પણ છે જે દુનિયાભરની મહિલાઓએ પાબ્લો નેરુદાને મોકલ્યા છે.
સાંવરિયા બાબુના નામે પત્ર લખો
હિન્દી સિનેમામાં, હીરો ડરથી નાયિકાને પ્રેમ પત્ર લખે છે અને કહે છે, ‘મારો પ્રેમ પત્ર વાંચ્યા પછી, તમે ગુસ્સે ન થાવ.’ (ફિલ્મ સંગમ – 1964). જો નાયિકાને લખવાનું ન આવડતું હોય, તો તે તેના પ્રેમીને ‘ખાત લિખ દે સાંવરિયા કે નામ બાબુ’ (ફિલ્મ આયે દિન બહર કે – 1966) કહીને પત્ર લખવા માટે અન્ય કોઈને મળી રહી છે. 80 ના દાયકા સુધી, લગભગ દરેક ફિલ્મમાં પોસ્ટમેનની ભૂમિકા હતી. દરેક ફિલ્મમાં અમુક પત્ર આવતા, અમુક પત્ર મોકલવામાં આવતા. પત્રના આગમન અને પ્રસ્થાનથી ફિલ્મની વાર્તામાં વળાંક આવતો. સંગમમાં નામ વગરનો પત્ર વાંચ્યા પછી, રાજ કપૂરને સમજાયું કે વૈજયંતી માલાએ આ પ્રેમ પત્ર ફક્ત તેમના માટે જ લખ્યો છે, જ્યારે તે રાજેન્દ્ર કુમાર માટે હતો. આખી ફિલ્મની વાર્તા પ્રેમપત્રની ભૂલ પર આધારિત હતી. એક ગેરસમજ સમગ્ર વાર્તાનો માર્ગ બદલી નાખે છે.
ફ્રેન્ચ કલાકાર જીન-હોનોર ફ્રેગોનાર્ડનો ‘લવ લેટર’, લગભગ 1770
આજની ફિલ્મોમાં પ્રેમપત્રો નથી. હવે ત્વરિત કોલ્સ અને સંદેશાઓનો સમય છે. એટલા માટે આજની પેઢી એ રોમાંચને જાણતી નથી કે જે પત્રો લખવામાં અને મોકલવામાં આવતી હતી. દરરોજ પોસ્ટમેન આવવાની રાહ જોતો હતો, દરરોજ તે એક પત્રની રાહ જોતો હતો અને તેના આગમનમાં જે ખુશી હતી. તે દિવસોમાં, જ્યાં સુધી પ્રેમ પત્ર તેના મુકામ સુધી પહોંચતો હતો, આજે વોટ્સએપ પર બ્રેકઅપ છે.
રુક્મિણીએ કૃષ્ણને વિશ્વનો પ્રથમ પ્રેમ પત્ર લખ્યો
જેમ દુનિયાની દરેક બાબતો પર સંશોધન થાય છે, તેમ ઇતિહાસકારો પણ પ્રેમપત્રોના સંશોધનમાં કોઈ કસર છોડતા નથી. વિશ્વમાં પ્રથમ પ્રેમપત્રનો લેખિત પુરાવો ક્યાંથી મળે છે તે જાણવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે.
તમને જાણીને ખૂબ જ આશ્ચર્ય થશે કે વિશ્વના પ્રથમ પ્રેમ પત્રનો લેખિત પુરાવો ભારતીય પૌરાણિક કથાઓમાં જોવા મળે છે. લગભગ 50000 વર્ષ પહેલા, રૂકમણીએ કૃષ્ણને એક પત્ર લખ્યો અને તે તેના મિત્ર સુનદાને મોકલ્યો. આ કથાનો ઉલ્લેખ ભાગવત પુરાણના 52 માં આવે છે. ભાગવત પુરાણ કૃષ્ણની ભક્તિમાં લખાયેલ સંસ્કૃત મહાકાવ્ય છે. ઇતિહાસકારો તેના સર્જનનો સમયગાળો 800 અને 1000 AD વચ્ચે જણાવે છે.
પ્રાચીન ઇજિપ્તમાં પ્રેમ પત્રનો લેખિત પુરાવો
ભારતીય પૌરાણિક કથાઓ પછી, પ્રેમપત્રોના બીજા લેખિત પુરાવા પ્રાચીન ઇજિપ્તમાં જોવા મળે છે. પ્રાચીન ઇજિપ્તની વિધવા રાણી અંકેસેનામુને હિગિટના રાજાને પત્ર લખીને વિનંતી કરી હતી કે તે તેના એકના એક પુત્રને ઇજિપ્ત મોકલે અને તેની સાથે અંકેસેનામુન સાથે લગ્ન કરે.
ખૂબ જ રોમેન્ટિક પ્રેમપત્રના પુરાવા પ્રાચીન ચીનના પૌરાણિક સાહિત્યમાં પણ જોવા મળે છે, જેમાં તેણી તેના બાળપણના મિત્રને પ્રેમ પત્ર લખે છે જ્યારે તેના માતાપિતા નાયિકાની ઇચ્છા વિરુદ્ધ ગોઠવાયેલા લગ્નની વ્યવસ્થા કરે છે. એ જ રીતે, પ્રાચીન રોમના સાહિત્યમાં, ખૂબ જ સ્પર્શી અને રોમેન્ટિક અભિવ્યક્તિઓથી ભરપૂર પ્રેમપત્રોના પુરાવા છે.
બે વિશ્વ યુદ્ધો દરમિયાન લખાયેલા મોટાભાગના પ્રેમપત્રો
તે પછી, ઓગણીસમી અને વીસમી સદીમાં, સમગ્ર વિશ્વનું સાહિત્ય પ્રેમ પત્રોના ઉલ્લેખ અને વર્ણનોથી ભરેલું છે. અમેરિકામાં કેટલાક દાયકાઓ પહેલા કરવામાં આવેલ એક અભ્યાસ કહે છે કે બે વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન વિશ્વમાં કદાચ સૌથી વધુ પ્રેમપત્રો લખ્યા અને મોકલવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે મનુષ્યો પાસે સંપર્કમાં રહેવા માટે ઘણા સાધનો ન હતા, ટેલિફોન એટલા સામાન્ય ન હતા, વિશ્વ વિશ્વયુદ્ધની આગમાં સળગી રહ્યું હતું, જીવન ભય, અનિશ્ચિતતાઓ અને આશંકાઓથી ઘેરાયેલું હતું, માણસને કદાચ આની સૌથી વધુ જરૂર લાગતી હતી. થયું કે તેણે પોતાનો પ્રેમ વ્યક્ત કરવો જોઈએ. તમારા મનની વાત બોલો. કાલ છે કે નહીં તે ખબર નથી.